Stolpersteine onthuld aan de Kuyerhuislaan, een bijzonder moment.

Soms zijn er van die verhalen die je aangrijpen, zomaar een emotioneel verhaal van een weesje uit Mosul of een jonge voetballer met ernstige hartritmestoornissen of dit verhaal van een jong gezin, hier uit de buurt welke zijn weggevoerd en vergast, 74 jaar geleden. En waarom grijpt het je zo aan, omdat het een gezicht heeft gekregen...

Over geheel Europa liggen  ongeveer 30.000 Stolpersteine, een triest aantal

en op vrijdag 30 juni jl. zijn 4 Stolpersteine bijgekomen op Kuyerhuislaan 6 (destijds Zalné D2) bij Huize Landwijk. Dit kleine monument van 4 ‘struikelstenen’ bevat een messingplaatje met daarop de 4 namen van het joodse gezin Lezer, welke tot april 1943 woonde op een bovenkamertje van Huize Landwijk.

Zalné D2 Lezer Lion Gerzinus        Assen          06-05-05 Sobibor 09-07-43

Zalné D2 Lezer - Fischel Henriëtte Amsterdam 15-01-08 Sobibor 09-07-43

Zalné D2 Lezer Coenraad              Amsterdam 07-03-35 Sobibor 09-07-43

Zalné D2 Lezer Alfred                    Amsterdam 09-05-37 Sobibor 09-07-43

Deze stenen moeten een blijvende herinnering gaan vormen aan de joden zijn weggevoerd en werden omgebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog. De stenen komen te liggen voor de woningen waar de weggevoerden woonden of in de onmiddellijke nabijheid daarvan.

Uiteindelijk gaat het in Zwolle om ruim 450 gedenkstenen, inmiddels liggen er al 106. 

De kaart geeft een kleine impressie van waar deze stenen liggen.

Zoals gezegd werden op vrijdag 30 juni de 4 stenen onthult. Deze ging vooraf met toespraken van de voorzitter van de Stichting Stolpersteine, Jaap Hagendoorn en de heren Ruut Hoogendoorn en Wim Coster.

Ook werden er joodse liederen ten gehore gebracht, wat het geheel een mooie en indrukwekkende sfeer gaf.

Huize Landwijk aan de Kuyerhuislaan

De onthulling door Jaap Hagendoorn, Ruut Hoogendoorn

de zoon van huisarts Dr. D. Hoogendoorn, en Jules ten Berge. Hij vertegenwoordigde de gezamenlijke Zwolse huisartsen, die 2 van de 4 Stolpersteine financieel adopteerden.

De heren hebben een speciale quilt in hun handen welke gebruikt wordt bij elke onthulling van de Stolpersteine in Zwolle. Esther Smit-Denneboom, zelf een joodse nabestaande legde mij uit dat ze het eigenlijk erg kaal vond dat er een gewoon laken werd gebruikt. En toen bekend werd dat er ter nagedachtenis van haar familie, Stolpersteine in de Frans Halsstraat zouden worden onthuld, is ze begonnen met de quilt voor haar familie en later heeft ze er nog een gemaakt voor de stichting. Met de kleuren paars en zwart welke staan voor de rouw en de verschillende sterren, welke de joodse mensen symboliseren welke zijn omgekomen. Grote en kleine sterren, net als de mensen, grote en kleine persoonlijkheden. In het Hebreeuws is van rechts naar links te lezen het woord Jizkor oftewel ‘In herinnering’. En de tekst welke gehaald is uit een stadsgedicht van Klara Smeets:

“Op de plek waar deze stenen spreken

Krijgen mensen hun wezen terug

Zij die moesten verdwijnen,

Verschijnen in dit herdenken”.

Esther gaf aan dat het in Zwolle fantastisch goed geregeld wordt door de stichting Zwolse Stolpersteine wat zeker erg belangrijk is voor de nabestaanden.

Een gebed van de voorzitter van de Joodse Gemeente bij de 4 stenen

De volgende beschrijving van het relaas van de familie Lezer, heb ik gekregen van de historicus Wim Coster. Hij heeft het trieste verhaal van de familie Lezer boven water kunnen halen. Dit verhaal  staat overigens in Wim zijn, recent uitgebrachte boek ‘Zwollerkerspel’ (ISBN 978 94 6263 019 2)

Het verhaalt over de boeiende geschiedenis van meer dan 30 dorpen en buurtschappen waaronder Herfte, Wijthmen en Zalné. Het boek bevat is prachtig geïllustreerd, zeker een aanrader.

Verder heb ik het aangevuld met passages van de speech van de heer Ruut Hoogendoorn en stukken van de historische vereniging Wijhe, om het verhaal zo volledig mogelijk te krijgen.

De familie Lezer

bron: Uit  ‘In Memoriam’ van Guus Luijters en Aline Pennewaard.

In gelukkiger tijden 22 mei 1934 Amsterdam.

Leo (Lion Gerzinus) Lezer legde zijn artsexamen af in 1931, huwde op 24 mei 1943 in Amsterdam met Henriette Fischel en in Amsterdam werden ook hun beide zonen geboren. Als overtuigd Zionist hadden zij plannen om naar Palestina te vertrekken, en zij hadden hun plannen financieel al voor elkaar maar het

uitbreken van WO-II in september 1939 gooide roet in het eten. Hij wilde daar graag als arts of boomkweker (zijn grote hobby) aan het werk, Henriëtte hoopte als kapster te kunnen gaan werken.

Mede ook door de angst van zijn vrouw voor het reizen in oorlogstijd over zee, maakte het dat zij hun plannen uitstelden.

In april 1939 vertrok het gezin naar Voorst, maar vestigt zich al in september 1939 als huisarts in Ravenstein. Ook in Ravenstein zijn zij maar kort geweest, want op verzoek van de Geneeskundige Inspectie komt hij in mei 1940 naar Wijhe.

 Het gezin woont tijdelijk in de Langstraat ten huize van de fam. Elferink. Eerst als vervanger van de zieke dokter Woudstra, na het overlijden van Woudstra heeft dokter Lezer de praktijk aan de Stationsweg overgenomen.

Dit op verzoek van geneeskundige inspectie.

Na het overlijden van dokter Woudstra op 15 mei 1940 neemt hij zijn praktijk over en betrekt dan de woning Stationsweg 3 in Wijhe.

Naast zijn rol als huisarts werd hij ook benoemd als gemeente-arts, een functie die nu is belegd bij de GGD, in juni 1940. Maar die functie is hem op 22 november 1940 weer ontnomen omdat namens de bezetter alle Joodse ambtenaren moesten worden ontslagen. 

Dokter Ittmann zou zijn opvolger als gemeentearts moeten worden, maar diens vrouw had verre Joodse voorouders, ook dat stond zijn benoeming in de weg. Toen werd de Olster huisarts J.U. Bolt gemeentearts van Wijhe.

Kleuterklas van Bastiaantje Rietveld te Wijhe, met Coenraad Lezer 4e van links staande.

Toen hem door de nazi's verboden werd om niet Joden te behandelen en enkel arts te mogen zijn voor Joden,  vertrok het gezin daarop op 1 mei 1941 naar Zwollerkerspel en nam intrek in Huize Landwijk / kwekerij in de wijk Zalné,

adres D2 nu Kuijerhuislaan 6.

Zijn praktijk werd toen overgenomen door dokter Hoogendoorn. Typisch voor de eerste jaren van de oorlog: Er werd een schaduwcontract gemaakt en deze werd begraven in de tuin, met clausule voor terugdraaien na de oorlog.  

Mevrouw Hoogendoorn vertelde altijd hoe ze tijdens de overname van de praktijk al moeilijk vond om Henriette te helpen. Geen idee hoe je hen moest steunen. Later bracht ze voedsel van een bevriende boerenfamilie (ten Have), op de fiets naar Zwolle.

Toen het gezin in Zwolle woonde, heeft dr. Hoogendoorn nog een onderduikadres  gevonden/aangeboden in Wijhe (op het Slot, waar nu bejaardencentrum staat). Kort voor dr. Hoogendoorn is overleden in 1990, heeft hij zijn zorg  uitgesproken aan zijn dochter of hij wel voldoende had aangedrongen om hen te laten onderduiken….

Van Zalné naar Sobibor

Op zaterdagochtend 3 oktober 1942 stond een politieman voor de deur van het noordelijk deel van huize Landwijk

In Zwolle had Lion de leiding gekregen over het joodse ziekenhuisje in de Voorstraat 41, waar vijftien patiënten waren opgenomen.

Maar hij mocht na 20:00 uur niet over straat, dus de verpleegsters moesten zich maar redden, geen telefoon!!

Tevens heeft hij praktijk gevoerd voor Joodse inwoners van Zwolle, toen met toestemming om zich na 20:00 uur zich te verplaatsen

Aan de oproep voor wat de eerste grote deportatie vanuit Zwolle naar vernietigingskampen in Oost-Europa zou blijken te zijn, hadden Lion en Henriëtte geen gevolg gegeven. Alle joodse inwoners moesten zich in 1943 melden in Kamp Vught.

Ze waren op vrijdag 2 oktober dus niet verschenen in de

gymzaal van het Gymnasium Celeanum aan de Veerallee in de stad. Onder de vermoedelijk

82 mensen die wel gingen, waren veel familieleden van joodse mannen die te werk waren gesteld in kampen in de regio. Die mannen zouden ook naar Westerbork gaan en daar, zo luidden de verlokkende berichten, worden verenigd met hun gezinnen. 

Die verlokking gold niet voor de bewoners van het noordelijk deel van Zalné D2.

Het gezin Lezer was immers nog bijeen, mogelijk omdat Lion, arts sinds 1931, beroepshalve was ‘vrijgesteld’.
Maar nu leek er geen ontkomen meer aan, ook al lagen beiden ziek te bed en slaagde Henriëtte erin nog snel een hele doos slaappoeders tegelijk in te nemen. Het resultaat was, dat het echtpaar per ambulance naar het katholieke ziekenhuis De Weezenlanden in Zwolle werd gebracht. Het transport naar Westerbork ging voorlopig niet door, maar dat betekende slechts enig uitstel van het lot dat ook dit gezin stond te wachten.
Op 6 april 1943 werd bekend dat alle joden, uitgezonderd de gemengd gehuwden en de zogenoemde half- en kwartjoden, Overijssel en Gelderland uiterlijk op 10 april moesten hebben verlaten. Van diverse kanten is hulp voor onderduiken aangeboden aan de familie Lezer, scheiding van de kinderen was hiervoor een voorwaarde. Echter in mei 1943 heeft het gezin zich gemeld bij het station. Ook toen nog met de gedachte: “het zal zo’n vaart niet lopen, misschien kan ik me daar nog nuttig maken”. Iets wat we ons nu niet meer kunnen voorstellen, met de kennis die we nu hebben. Of was dit om iedereen gerust te stellen?

Het gezin Lezer werd nu vanuit Zwollerkerspel alsnog gedeporteerd en kwam op 9 april aan in Kamp Vught. Vervolgens werden Lion (38), Henriëtte (35), Coenraad (8) en Alfred (6) op 6 juli vanuit het doorgangskamp Westerbork gedeporteerd naar het duitse vernietigingskamp Sobibor, in Polen.

Na een lange reis werden zij daar direct bij aankomst op 9 juli 1943 vermoord.

Koen en Alfred op het hek aan de Kuyerhuislaan

Het gezin Lezer.

LEO (LION GERZINUS) LEZER.

geb. Amsterdam, Noord-Holland zaterdag 6 mei 1905.

huisarts te Wijhe van mei 1940 t/m april 1941, overl. Sobibor, PL, vrijdag 9 juli 1943 (38 jaar oud, zoon van COENRAAD LEZER, koopman,  en van EMMA AALTJE MULLER.

        ondertr. Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 8 mei 1934.

        tr. Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 22 mei 1934 op 29-jarige leeftijd.

JETTY HENRIETTE FISCHEL.

geb. Amsterdam, Noord-Holland woensdag 15 januari 1908.

overl. Sobibor, PL vrijdag 09 juli 1943 (35 jaar oud) dochter van ABRAHAM FISCHEL, koopman,  en van ROSETTE KALKER.

Kinderen van Leo Lion Gerzinus en Jetty Henriette:

1.          COENRAAD LEZER, geb. Amsterdam, Noord-Holland dinsdag 7 mei 1935, overl. Sobibor, PL, vrijdag 9 juli 1943.

2.          ALFRED LEZER, geb. Amsterdam, Noord-Holland zondag 9 mei 1937, overl. Sobibor, PL, vrijdag 9 juli 1943.

Transportlijst Westerbork – Sobibor:

Marianne ten Klooster